Uçak Hızları

Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesi, hava akımlarını batıdan doğuya doğru hareket ettirir. Bu akımlar bazen çok büyük bir hava akışına dönüşebilir. Bunlara Jet Stream adı verilir. Jet Stream akımlarının yönü de batıdan doğuya doğrudur, o kadar güçlü akımlardır ki bir uçağın hızını fazlaca artırdıkları gibi bir anda yavaşlamasına da sebep olabilirler. Bu yüzden, mesela bir uçak eğer ki batı bir destinasyondan doğuya doğru gidiyorsa, dönüşüne kıyasla daha kısa sürede yolculuğunu tamamlayacaktır. Örneğin, İstanbul Singapur uçuşu tahmini 10 saat 50 dakika sürer. Aradaki toplam kuş uçuşu mesafe 8645 km’dir. Ancak Singapur’dan İstanbul’a bir uçuş aynı mesafede 11 saat 30 dakika sürmektedir, hatta akımın şiddetine göre bu süreyi de aşabilir. Dolayısıyla, doğu yönüne olan seferlerde bu akıma kapılan bir uçağın hızı pozitif yönde etkilenirken, batı yönüne olan uçuşlarda ise bu durum tam tersi olmaktadır. Uçuş esnasında hava hızı 900 km/s iken, yer hızı 1.100 km/s seviyelerini aşabilir. Bu da toplam uçuş süresini büyük oranda etkileyecektir. Öyle ki, 1952 tarihinde Tokyo – Honolulu seferini yapan bir uçak, kuvvetli bir jet stream sayesinde, toplam uçuş süresini 18 saatten 11,5 saate indirmiştir. Kısacası, jet stream akımları yolculuk sürelerini kısaltmakta ve yakıt tasarrufu sağlamaktadır.

Peki, bugün bizim kullandığımız yolcu uçakları ne kadar hızlı uçuyor?

Yolcu uçakları, genellikle ortalama 0,8 Mach hızında uçabiliyorlar. Mach hızı ses hızı demektir, deniz seviyesinde iken saatte 1227 km olarak ölçülür. Bugün transatlantik uçan ve en büyük uçaklardan olan A330-900NEO 0,86 Mach hızında uçarken, Boeing 787-900 serisi 0,85 Mach hızında uçmaktadır. Ancak, 2019 yılında İngiliz Virgin Atlantic Havayolları’na ait bir Boeing 787-9  tipi yolcu uçağı, Los Angeles‘tan Londra’ya giderken yüksek irtifadaki hava akımı sayesinde saatteki hızını 1289 kilometreye çıkararak hız rekoru kırmış ve Londra’ya planlanandan 48 dakika önce inmiştir. Pilot Peter James, Twitter’dan yaptığı açıklamada “Ticari pilot olarak daha önce hiç bu kadar güçlü bir kuyruk rüzgarı görmedim” diyerek 200 mph hızdaki Jet Stream’in kuvvetine vurgu yapmıştır. Boeing 787 Dreamliner uçaklarının ortalama hızı saatte 944 kilometredir. O gün bu uçak, 1289 kilometreye ulaşarak bir rekora imza atmıştır.

Savaş uçaklarında durum çok daha farklıdır. Saatte 3 bin kilometre küsuratında hızlara ulaşan bu uçaklar ses hızından fazla bir hızla seyrederler. Öyle ki, tarihte büyük bir rekora imza atan X-15 savaş uçağı 1959 yılında 6,72 Mach yani saatte 7274 kilometreye varan bir hıza ulaşmıştır.

Ses hızlarına göre uçaklar kategorilere ayrılmaktadır. Subsonic (Ses Hızından Düşük), Transonic (Ses Hızı Düzeyi) ve Supersonic (Ses Hızından Yüksek) olarak  3 grupta toplanır.

Subsonic hıza sahip uçaklara 0-0,75 Mach hızı arasında olan Cessna 172 gibi pervaneli eğitim uçakları örnek gösterilebilir. Transonic hıza sahip uçaklar ise Boeing 737, Airbus 310 gibi jet yolcu uçaklarıdır.

Peki, uçak hızı nasıl ölçülür?

Uçak hızı “Pitot Statik” adı verilen sistem ile ölçülür. Bu sistem, Pitot Tüpü olarak adlandırılan bir borunun ucuna yaptığı basınç ile tüpün yan yüzeylerindeki basınç arasındaki farktan faydalanarak hızı gösterir. Hava basıncı da sıcaklık ve yükseklik gibi değişkenlere bağlı olduğundan uçağın gerçek hızını bulmak zor olabilmektedir.