Uçak Lastikleri Patlar mı?

Bir uçak indiğinde neredeyse hiç görmediğiniz bir şeyden bahsedelim, lastik patlaması…  Şöyle düşünün, lastikler saatte 275 km hızla asfalta çarpar, hem de üzerinde tonlarca yük taşırken! Ancak herhangi bir patlama neredeyse yaşanmaz. Fakat altını çizmekte fayda var, “Neredeyse” diyoruz.

Tipik bir uçak lastiği 38 tonluk bir yükle başa çıkabilir. Anlayacağınız uçak lastikleri çok yüksek ağırlıklara ve oldukça yüksek basınçlara karşı dayanıklıdır. Ama yine de lastiklerin her zaman hasarsız olması gerekmektedir. Uçakta lastik patlaması her zaman muhtemeldir. Elbette lastikler, özellikle az şişirildiğinde veya aşırı yüklendiğinde hasar görebilir. Ancak patlayan lastikler zihninizde her ne kadar ürkütücü olsa da, havacılık uzmanlarına göre o kadar da tehlikeli değildir. Neden mi? Nedenini şöyle açıklayabiliriz…

Uçaklarda tek bir lastik ya da birkaç lastik yoktur. Bir Boeing 777, 14 lastik kullanır, Airbus A380’de ise 22 tane vardır ve muazzam büyüklükteki Antonov AN-225 32 tane lastiğe ihtiyaç duyar. Anlayacağınız, bir lastiğin patlama riskine karşı, onu ikame edecek pek çok lastik zaten vardır. Tabii ki bu kadar çok lastik olmasının nedeni sadece bu sebepten değildir. Uçaklar daha fazla ağırlık kaldırabilmek ve zemine daha az basınç uygulamak için sayıca fazla lastiğe ihtiyaç duyacaktır.

Eğer bir uçak inişi izlediyseniz, belki fark etmişsinizdir; iniş sırasında uçak lastiklerinden duman çıkmaktadır! Emin olun korkulacak bir şey yok, onu da şöyle açıklayabiliriz… İlk olarak uçak yere teker koyduktan sonra lastikler yuvarlanmazlar, aksine kayarlar. Uçak, tekerleklerin dönme hızını uçağın hızıyla uyumlu olana kadar onları pist boyunca sürükler ve bu yüzden iniş esnasında lastiklerden duman çıkar. Bu her zaman olası bir şeydir. Uçak jantı üzerinde termik tapalar bulunmaktadır, ve bu tapalar lastik basıncını dışarıya doğru vererek azaltır. Böylece dumanın çıktığı yerdeki yüksek ısıdan dolayı patlama veya yarılma engellemiş olur.

Bir örnekle devam edelim, 2018 yılında, United Airlines’a ait bir Boeing 737’de iki lastik yere değdikten sonra patladı. Uçak Denver Uluslararası Havalimanı’na (DEN)  indikten sonra lastikler patlamıştı. Ancak yine de güvenli inişini tamamlayan uçak, 165 yolcusunu tahliye etti ve terminale yönlendirdi. Yaralanma bildirilmedi, sadece United Havayolları yaşanan rahatsızlıktan dolayı yolcularından özür diledi.

Örnekten de görüldüğü üzere, bu tarz durumlara çok nadir rastlanılır ve rastlandığında da herhangi büyük bir tehlikeye yüksek olasılıkla sebebiyet vermez.

“Ask the Pilot” kitabının yazarı pilot Patrick Smith, modern uçaklar için patlamış lastiklerin tehlike listesinde çok aşağılarda olduğunu belirtmiştir. Smith – “İşin püf noktası, mümkün olan en düşük hızda inmek ve baskıyı azaltmaktır” diye devam etmiştir.

Peki, uçak lastikler ne kadar şişirilir?

Bir Boeing 777-300ER’in 12 ana lastiğinin her biri 220 psi’ye kadar şişirilir, her bir lastik 120 kg ağırlığındadır ve 134 cm çapa sahiptir.  Yani anlayacağınız uçak lastikleri kamyon lastiklerinin iki katı ve bir otomobilin altı katı kadar şişirilir. Çünkü basınç ne kadar yüksek olursa, lastikler bir o kadar sağlam ve uçağı destekleyecek kadar dayanıklı olacaktır. Hatta bir F-16 avcı uçağının lastikleri 320 psi’ye kadar pompalanmaktadır.

Uçak lastikleri sabit aralıklarla değiştirilir mi?

Uçaklar, dış lastiğin değiştirilmesine ihtiyaç duymadan saatte 275 km hızla yaklaşık 500 kere piste sert iniş yapabilir. Fakat havayolu şirketleri yine de teknik bakım önlemlerini almaktadır. Uçağın her inişinden sonra lastiklerde herhangi bir limit dışı aşınma veya kesik var mı diye kesinlikle kontrol edilmektedir. Ancak, yine de uçak lastiklerinde belli rutin aralıklarla bir değiştirme kuralı yoktur. Bugün havayolu şirketleri, her kontrolden sonra herhangi bir şey bulmadığı takdirde, uçaklarını aynı lastiklerle aşınana kadar 200-250 kadar iniş yaptırabilir. Anlayacağınız, o kadar dayanıklıdır!

Varsayalım ki,  ömrünü tamamlayıp yenileme imkânı ortadan kalkan uçak lastikleri var. Bunlara ne oluyor dersiniz? Bu lastikler hurdaya çıkartılarak, başta denizcilik alanında faaliyet gösteren Marmaray, İDO gibi kuruluşlar olmak üzere liman şehirlerindeki iskelelerde kullanılmaktadır.

Peki, dünyadaki en büyük uçak lastiği üretici firmalar hangileridir?

Uçak lastiği imalat endüstrisi, pazar payının %85’ini kontrol eden dört firma oligopolünün hâkimiyetindedir. Pelmar Engineering tarafından 2013 yılında yayınlanan bir rapora göre uçak lastiği üretiminde dört büyük üretici şöyle listelenmiştir;

  • Goodyear (Amerika Birleşik Devletleri)
  • Michelin (Fransa)
  • Dunlop Uçak Lastikleri (Birleşik Krallık)
  • Bridgestone (Japonya)

Tıpkı arabalarda olduğu gibi, bu öncü markalar, uçak lastikleri için de patlamadan önce dayanıklılıklarını ölçen testler yapmışlardır. Testler, bir uçak patlamadan önce maksimum 800 psi’ye kadar basıncı koruyabildiklerini göstermiştir.

Testler sırasında, test odasının tahribatını önlemek için lastikler suyla doldurulmaktadır. Çünkü test sırasında bir lastik patladığında, lastikten çıkan gazın açığa çıkardığı enerji tahribat yaratabilir. Peki, normalde lastikler hangi gaz ile doldurulur?

Uçak lastikleri, uçuş sırasında yaşanan ortam sıcaklığı ve basınçtaki aşırı değişikliklerden kaynaklanan genişleme ve daralmayı en aza indirmek için genellikle “nitrojen”le şişirilir. Yani,uçak lastikleri arabalar gibi normal havayla şişirilmez, aksine nitrojenle doldurulur. Yüksek ısı ve basınca dayanabilen bu gaz sayesinde uçak lastikleri, herhangi bir araç lastiğinden daha zorlu koşullara dayanabilir. Lastiklerde nitrojen kullanılmasının bir diğer nedeni ise bir kaza/kırım yaşanması durumunda, lastiklerin yanmasını engellemektir. Çünkü nitrojenin yanma özelliği yoktur.

Bunun dışında, uçak lastikleri alüminyum çelik takviyeler, naylon ve aramid kumaşlarla kaplı sentetik kauçuk bileşiklerinin bir kombinasyonuyla yapılmaktadırlar.

Kaynak:

  • en.wikipedia.org
  • wired.com
  • thepointsguy.com

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir