ILS Nedir?

Uçakların, piste inerken nasıl alçaldıklarını veya yönlerini nasıl tayin ettiklerini düşünmüşsünüzdür. Şöyle ki; uçaklar, hava şartlarının iyi olduğu zamanlarda piste yaklaşır ve inişini kolayca tamamlayabilir. Ancak sisli veya karlı kötü hava şartlarında görüş mesafesinin sadece 50 metre olduğu zamanlarda, uçaklar aletli iniş sistemi olarak isimlendirilen hassas yaklaşma sisteminden faydalanır.

ILS, Instrument Landing System’in baş harflerinden oluşur, Türkçe’si Aletli İniş Sistemi demektir.

1940’lı yıllarda ortaya çıkmış, 1949 yılında ICAO tarafından kabul edilmiştir. ILS, seyrüsefer yardımcı sistemidir, uçağın pist başına kadar hassas yaklaşmasını sağlar. Bir nevi otomatik iniş sistemidir. Örneğin görüşü düşüren sis gibi bir durumda ILS yardımı ile uçağın inişi, belirli güvenlik parametreleri doğrultusunda gerçekleşir. Bu durumlarda oto pilot, kokpit ekibinin kontrolünde inişi sağlar. Pist başına vericiler yerleştirilir, bu vericiler uçakların emniyetli inişine yardımcı olur. Kısacası, özellikle sisli ya da karlı hava durumlarında yani alçak bulut tavanı ve düşük görüşün hâkim olduğu hava koşullarında uçağın alçak seviyede piste yaklaşmasını sağlar. ILS, kötü hava şartlarında kullanıldığı için atmosferik olaylardan etkilenmez ve uzun ömürlüdür. Pilota istikamet ve süzülüş hattı bilgisi veren ILS, güvenilir bir sistemdir, ayrıca uçak üzerinde az alet gerektirir. ILS diğer navigasyon sistemleri ile rahatlıkla kullanılabilir.

Peki, pilotların inişlerini oldukça kolaylaştıran bu hassas yaklaşma sistemi nasıl çalışır? Emniyetli yaklaşma, uçağın pist doğrultusunda hareket etmesine bağlıdır. Pist doğrultusu Localizer anteninin yaydığı sinyallere göre ayarlanır. Localizer ve Glide-Slope radyo vericileri sayesinde ILS çalışır. Bu vericilerden gönderilen sinyaller kokpitteki alıcılar sayesinde pilotlara ulaştırılır. Uçakların piste doğru açı ile yaklaşmaları ise “Glide Slope” tan gelen sinyallerle olur. Pist doğrultusunda üç derecelik alçalma ile yaklaşan uçaklar nihayetinde karar irtifası noktasına gelir. Pilotlar eğer ki pisti görebilirlerse inerler, aksi takdirde pas geçilerek tekrar denenir. Karar irtifası CATI, CATII ve CATIII gerekliliklerine göre değişir. Öyle ki, CATIII yaklaşmada irtifa sıfıra kadar inebilir. Bu demektir ki, pilot uçağın burnunu göremediği şartta bile ILS sistemi aracılığı ile iniş yapabilir.

ILS’in komponentleri olarak da bilinen ILS’in içinde bulundurduğu bu teçhizatlara detaylı bakalım…

Localizer:  Localizer anteni veya basitçe localizer (yön bulucu – LLZ) Pist sonundan itibaren 300 metre mesafede genellikle yaklaşma ışıkları arasında bulunurlar. Localizer sayesinde uçak, pist uzantısından 25 nm yani yaklaşık 50 km’den itibaren sinyali almaya başlar. Localizer vericileri uçağa yalnızca pist istikameti bilgisini verir.  Localizer’ın çalışmadığı durumlar ILS yaklaşması yapılamaz.

Glide Path: Uçağı yaklaşık 3°lik bir eğimle pist başına doğru yönlendiren teçhizattır. Uçağa düşey kılavuzluk etmek için tasarlanan Glide path vericileri piste yaklaşık 100 metre mesafede tesis edilirler.  328.6 – 335.4 Mhz frekans aralığında çalışırlar

Marker: Alçalmadaki uçakların pilotlarına, pist başına ne kadar mesafe kaldığı bilgisini verir. Markerlerin taşıyıcı frekansı 75 Mhz’dir. İnner (iç), middle (orta), ve outer (dış) markerlar olarak kategorilendirilirler. Pek çok durumda, yalnızca orta ve dış marker kullanılır. DME sistemi  de marker istasyonlarının yerine ya da bunlara ilave yardımcı olarak konumlandırılır. DME sistemi, pilotun göstergeden daimi olarak uçak ile pist touchdown noktası arasındaki mesafeyi okumasına yardımcı olur.

Outer marker OM (400 Hz), pist başından yaklaşık 7500 metreye kadar konumlandırılabilir. Mavi renktedir.

Middle marker MM (1300 Hz), pist başından 1200 metre mesafeye kadar konumlandırılabilir. Amber renktedir

İnner marker IM (3000 Hz), pist başından 400 metre mesafeye kadar konumlandırılabilir. Beyaz renktedir.

Pilotların yardımcısı olan ILS, uçağın kötü hava şartlarında herhangi bir olumsuzlukla karşılaşmasına engel olur. Pilot genellikle inişe 50 veya 100 metre kala kontrolü ele alır ve artık kolay bir iniş gerçekleştirebilir. Fakat her havaalanında ILS sistemi olmayabilir. Havaalanının fiziki şartlarına göre yani bulunduğu bölgenin çevre yapısının uygunluğuna göre cihazın gerekliliği belirlenir. Düz ve sis görülmeyen yerlerdeki havaalanları için bu sistemin kurulması şart değildir. ILS sisteminin havaalanına yerleştirilebilmesi için, çevrenin radyo frekansları engellemeyecek düzeyde olması gerekir. ILS sisteminin hassas çalışabilmesi pist çevresinde ve yaklaşma doğrultusunda sinyalleri engelleyecek dağ, tepe gibi mânia olarak isimlendirilen coğrafi engellerin olmaması gerekir. Aksi takdirde sinyallerin efektif alınamaması uçağın daha yüksek irtifadan yaklaşmasına sebep olur, bu da ILS sistemini diğer seyrüsefer yardımcı sistemlerden ayırt edemez hale getirir. Eğer ILS havalimanında kurulmuşsa, uçaklar için artık iniş oldukça kolay bir yol haline gelir.

Ayrıca ILS kendi içinde; uçağın alçalabildiği seviyelere göre yani karar yüksekliği (decision height) ve pist görüş mesafesine (runway visual range) göre CATI, CATII, ve CATIII kategorilerine ayrılır.

CATI: Yatay görüş mesafesi 550 metre ve karar irtifası 200 feet

CATII: Yatay görüş mesafesi 300 metre ve karar irtifası 100 feet

CATIII yaklaşma kendi içinde 3 kategoriye ayrılır.

                CATIIIA: Yatay görüş mesafesi 200 metre ve karar irtifası 100 feet

                CATIIIB: Yatay görüş mesafesi 125 metre ve karar irtifası 25 feet

                CATIIIC: Bu sistemde yatay görüş mesafesi ve karar irtifası yoktur

Buradaki değerler az farkla bile olsa değişim gösterebilir. Bu yüzden normal bir uçuş operasyonunda, meydan chartlarından ve uçakların operasyon manuellerinden ILS yaklaşma sistemlerine uyumlu görüş mesafesi ve irtifaları incelenerek uçuşlar gerçekleştirilir.