Uçaklar Neden Gecikir?
Havaalanına zamanında geldiniz, uçmaya hazırsınız. O da ne bir gecikme anonsu duydunuz… Havaalanındaki uçuş programı panosuna baktınız ve gördünüz ki uçağınız rötar yaptı. Şüphesiz ki, her ne kadar bu durum şaşırtmasa da, öncelikle hayal kırıklığına uğrayacaksınız. Ve tabii ki merak edeceksiniz – “Uçağım neden rötar yapmış olabilir?”
Bir uçuşun zamanında gerçekleşmesi için bir yandan, uçuşlar arasında bağlantılar, yolcu dakikliği, teknik ve mürettebat performansı gibi, havayolu şirketinin doğrudan kontrolü altında olan faktörler vardır. Öte yandan, hava durumu, hava trafik kontrolü izni, güvenlik, havaalanı koşulları vb. gibi havayolunun kontrolü dışında olan çok daha fazla faktör vardır.
Gerçek şu ki, uçaklar uçmaya devam ettiği sürece, uçuş gecikmeleri her zaman yaşanacaktır. Amerika’da ki İstatistik Bürosu’na göre, tüm uçuşların yaklaşık %20’si 15 dakika veya daha fazla gecikmeye girmektedir.
Şimdi bir uçuş neden gecikebilir nedenlerine bakalım… Muhtemelen bunlardan biri sizin de uçuşunuzun gecikmesinin nedenidir.
1. Hava Trafik Kontrolü (ATC) kısıtlamaları
1980’lerden bu yana, hava yolu trafiği yılda yarım milyardan üç milyar küsur yolcuya ulaştı. Bu da tabii ki gökyüzünde çok sayıda uçak demektir. Ve bu trafiğin çoğu Londra, Paris ve New York gibi bir avuç merkez çevresinde yoğunlaşıyor.
Daha uzun uçuşlar, daha fazla kısıtlama ve düzenleme gerektirir. Havayolu şirketleri hava durumu ve jet akımları nedeniyle genellikle son dakikada rotalarını değiştirebilir. Ayrıca havayollarının yakıt verimliliğini optimize etme çabası nedeniyle de uygun bir rota tercih edebilir. Pek çok havayolunun aynı rotayı kullanması, hava trafiğinin yoğunlaşmasına ve bazı havayollarının beklemeye alınmasına neden olacaktır.
Ayrıca Afrika, Kuzey Asya gibi dünyanın bazı bölgeleri Avrupa veya Amerika Birleşik Devletleri ile aynı radar kapsamında değildir. Bu durum hava trafik düzenleyicilerini güvenliği sağlamak adına daha uzun süreler bekletmeye zorlar. Bu bekletmeler bazen bir veya daha fazla uçuş geciktiğinde kolayca zincirleme bir etki de yaratabilir.
2. Olumsuz hava koşulları
Olumsuz hava koşulları genellikle uçuş gecikmelerinin ana nedenlerinden biri olarak gösterilir, ancak çoğu insanın düşündüğü kadar yaygın değildir.
Bir uçuşun performansını etkileyen olumsuz hava koşullarından bahsettiğimizde, genellikle tüm uçuş gecikmelerinin yalnızca %6’sını oluşturan ekstrem hava koşullarından (yoğun sis, kasırgalar, kar fırtınaları vb.) bahsedilir.
Modern uçaklar gök gürültülü fırtınalara bile dayanabildiğinden, uçaklar kötü havalarda kalkabilir. Varış noktasındaki hava kötüyse, pilot etrafta dolanarak gökyüzünün temizlenmesini bekleyebilir. Bunun için olumsuz hava koşullarında uçaklar bekleme yapabilmesi için fazla yakıtla planlanır.
Hava koşullarının o an uçuşu başlatmaya uygun olup olmadığını belirlemek için METAR raporlarına bakılır. Bu rapor havacılıkta kullanılan hava durumu bilgilerini raporlama formatıdır. Bu raporlar, sıcaklık, çiy noktası, rüzgâr yönü ve hızı, yağış, bulut örtüsü, görünürlük ve barometrik basınç dâhil olmak üzere çeşitli bilgiler içerir. Uçağın dispeçeri tarafından uçuş planlaması METAR ve TAF raporları baz alınarak yapılır, uçuşun iptal edilmesi veya gecikmeye girmesi gerekiyorsa bu raporlar kullanılır.
3. Kuş çarpmaları
Bazen, bir uçak ile havada uçan bir kuşun çarpışması sonucu olarak bir uçuş gecikebilir. Havacılıkta bu olaylara “kuş çarpmaları”, İngilizce’de “bird strike” denir.
Beklediğinizden farklı olarak, bunlar o kadar da ender rastlanan olaylar değildir. Sadece Amerika’da yılda ortalama 13.000 kuş çarpması gerçekleşir. Ülkemizde de epeyce rastlanan bir durumdur.
Kuş çarpmalarının çoğu kalkış ve iniş sırasında gerçekleşir. Genellikle çok az hasara neden olur, ancak yine de bir güvenlik tehdidi olarak kabul edilirler. Peki, kuş çarpmaları neden uçuş gecikmelerine neden olur?
Güvenlik protokolü, havayollarının bir kuş çarpmasının ardından, zamanında performansını etkileyebilecek belirli bir dizi prosedürü gerçekleştirmesini bekler. Eğer ki bir uçağa kuş çarparsa uçak kalktığı meydana geri döner veya civardaki en yakın meydana iniş yapar. Hasar tespiti için teknik gelir ve inceleme yapılır. Bu durum mevcut uçuşun gecikmesine sebep olduğu gibi, uçağın devam seferlerini de zincirleme olarak etkileyecektir. Bu uçağın dönüş seferi gecikecek, hatta devamındaki yeni destinasyona olan gidişi de gecikecektir.
4. Zincirleme Geciken Uçak Etkisi
Bu gecikmenin ana nedeni, bir uçağın geç varışından dolayı, devam uçuşunun gecikmesidir. İngilizce’de buna “knock-on effect” denir.
Tıpkı yukarıda anlattığımız kuş çarpması sebebiyle olduğu gibi farklı nedenlerle geciken bir uçağın devam seferlerinin de gecikmesi muhtemeldir.
Uçuşunuzu gerçekleştirmesi gereken uçak önceki rotasında gecikirse, havayolları filolarının kullanımını optimize ederek, farklı bir uçakla seyahati zamanında sağlayabilir. Ancak şirketin elinde yetersiz uçak sayısı var ise bu durumdan kaçınmak imkânsız olacaktır.
5. Grevler
Çoğu sektörde olduğu gibi, havayolu personeli işgücünden beklediği hakları almak ve işverenleri ile müzakerelere girmek için greve gitmeye karar verebilir. Tahmin edersiniz ki; tamamen uzman işgücüne dayanan bir sektör olduğu için, personelin ciddi derecede müzakere gücüne sahip olduğu aşikârdır.
Bu grevlerin etkisi, işi tamamen felce uğratabilir ve havayoluna muazzam harcamalara neden olabilir. Örneğin, Eylül 2019’da British Airways pilotları, yüz binlerce yolcuyu etkileyen 48 saatlik bir grev yapmaya karar verdi. 2 gün boyunca çalışmayan grev yapan pilotlar sebebiyle, o kadar fazla sefer etkilendi ki yolcular arasında bir hoşnutsuzluk dalgası ortaya çıktı. Anlayacağınız, havayollarında çıkan bir grev, pek çok gecikme hatta sefer iptalini de beraberinde getirebilir.
6. Transfer Yolcular
Bazı durumlarda havayolu, bağlantılı yolcularını beklemek için uçuşu bilerek biraz geciktirebilir. Örneğin, siz İstanbul’dan Antalya’ya uçacaksınız ve uçağınıza yerleştiniz. Bu sırada sizinle aynı seyahati yapacak olan yolculardan kalabalık bir grup Londra’dan geliyor. Londra-İstanbul uçuşu biraz olsun gecikirse, bu seferde bulunan ve devamında Antalya’ya uçacak olan yolcular, İstanbul-Antalya bağlantılarını kaçırabilir. Bu yüzden havayolu şirketleri İstanbul-Antalya uçuşuna bilerek rötar verir ve Londra’dan gelecek yolcuları için seferi bekletebilir.
7. Bagajlar
Bir veya birden fazla bağlantısı olan yolcular check-in bagajı ile seyahat ederken, bagajları bir sonraki uçuşlarına da aktarılmalıdır. Bazı durumlarda, yer hizmetleri bagajı transfer etmek için biraz daha fazla zamana ihtiyaç duyabilir.
Bagajların yerleştirilmesi veya transfer bagajların bağlanması için uçağa küçük bir gecikme verilebilir. Ancak bu sebepten dolayı bir uçuşun birkaç saat gecikmesi pek olası değildir.
8. Kargolar
Ticari havayolları sadece yolcu ve bagaj taşımaz. Aslında kargo, toplam gelirlerinin % 5 ila 10’unu oluşturur. Bu nedenle, bir uçuş bazen kargonun geç gelmesi nedeniyle gecikebilir.
Burada da tıpkı bagajların yerleştirilmesinde olduğu gibi, geciken kargolar büyük bir gecikmeye sebep olmaz. Sadece programdan küçük bir sapma yaşanabilmesi muhtemeldir.
9. Mürettebat
Tipik olarak, bir uçuş gerekli sayıda mürettebatı karşılamıyorsa kalkamaz. Bu gereklilik yerine getirilmedikçe yolcular uçağa alınmaz. Sonuç olarak, mürettebat henüz gelmediyse uçuş gecikebilir. Bu da çok nadir bir durum değildir.
Özellikle, mürettebat başka bir varış noktasından geliyorsa ve bu uçuş gecikirse, mürettebat da gecikecektir. Mürettebatın geç kalması durumunda uçuş geciktirilebilir. Bu durum havayolu şirketinin kontrolünde olduğundan, elinde yeterli sayıda personel varsa ekip değişikliğine gidebilir.
11. İkram
Bir uçuşun gecikmesine neden olabilecek daha az bilinen bir başka neden de ikram beklemektir. Sadece yiyecek olarak düşünmeyin, aynı zamanda mutfak gereçleri veya yolculara sunulan servis gereçleri ve hijyenik malzemeleri de içerir.
İkram hizmetlerine ilişkin ekipman ve malzemeleri yükleme ve boşaltma ve envanteri yönetme gibi ikram operasyonları bir havayolu ikram servisi acentesi tarafından yönetilmektedir. Bazen işler planlandığı gibi gitmez ise bu da ek bir gecikmeye neden olabilir.
Örneğin, uçağa bir anda 50 yolcu transfer edilirse, bir o kadar da ikram yüklenmesi gerekir. Bazen yolcular yetişse bile, ikram yetişmediği durumlar yaşanabilir.
12. Teknik Problemler
Uçaklar çok sıkı teknik bakıma tabidir. Acil müdahale gerektiren teknik bir sorun nedeniyle uçuşun gecikmesi alışılmadık bir durum değildir.
Teknik problemler kulağa korkutucu gelse de, çoğu zaman yolcular için hiçbir risk oluşturmaz ve onarımı nispeten kolaydır. Kalkıştan önce ortaya çıkan en yaygın teknik sorunlardan bazıları şunlarla ilgilidir:
- Uçak park sorunları
- Kış aylarında su tahliye sistemiyle ilgili sorunlar
- Klima sisteminin kirlenmesi
- Motor fan kanatları ile ilgili sorunlar
- Yakıt kirliliği
13. Ağırlık Kısıtlamaları
Her uçakta maksimum kalkış ağırlığı (MTOW) adı verilen bir kavram vardır. Bu; yük, yolcu, bagaj, yakıt ve ikramların birleşik ağırlığıdır. Bir uçak bu ağırlığı aşarsa, katiyen kalkamaz.
Daha da ilginç olan, bunun sabit bir sayı olmamasıdır, çünkü bir uçağın kalkış ağırlığı atmosferik koşullar ve yükseklik gibi şeylere de bağlıdır. Dolayısıyla, deniz seviyesinde kalkan bir uçak, daha yüksek bir rakımda kalkan bir uçaktan farklı bir maksimum kalkış ağırlığına sahip olacaktır.
Örneğin, hava koşulları normal seyreden bir destinasyona uçuş dispeçeri uygun bir yük ve yakıt planlaması yapmış olabilir. Ancak uçuş saatinde hava koşulları değişirse, yeni hesaplamalar yapılması gerekebilir. Bu durumda uçağın taşıması gereken ağırlık düşürülebilir. Tüm bunlar yaşanırken uçak yakıt aldıysa veya yükleme işlemi gerçekleştirildiyse, tekrar yakıt çekimi veya yük boşaltımı için uçak geciktirilebilir.
Sonuç olarak, uçağın kalkış hazırlığı uzun ve zorlu bir operasyonel süreçtir. İkramların yüklenmesi, kullanılmış mutfak arabalarının çıkarılması, tuvaletlerin ve tüm uçağın temizlenmesi, yakıt ikmali derken uçağın hazırlanmasını ve dolayısıyla zamanında kalkmasını geciktirebilecek pek çok şey vardır. Personel eksikliğinden dolayı uçağın zamanında temizlenmemesi kadar basit bir şey bile uçağın zamanında kalkışını etkileyebilir. Böylesi durumlarda siz yolculardan beklenen sabırlı ve anlayışlı olmaktır. Elbette ki neden zamanında uçamayacağınızı bilmek sizin de hakkınız. Böyle durumlarda havaalanı personelinden bilgi isteyerek öğrenebilirsiniz ya da uçak içindeyseniz kabin memuruna danışabilirsiniz. Gecikmelerin uzun sürdüğü ve sizi mağdur ettiği durumlarda ise tazminat haklarınızı araştırabilirsiniz.
İyi uçuşlar dileriz 🙂
Kaynak:
- claimcompass.eu
- skyrefund.com
