APU ve GPU Nedir?

13 Temmuz 202020 Şubat 2021 seyruseferim 1 yorum apu, gpu

APU, Auxiliary Power Unit’in baş harflerinden oluşarak kısaltılmış bir havacılık terimidir. Türkçe karşılığında “Yardımcı Güç Ünitesi” olarak geçmektedir.

Bildiğimiz üzere uçaklar 2 veya 4 motorlu olarak üretilirler. Bu motorlar uçağa asıl itki kuvveti sağlayan güç üreticileridir. APU’da bir tür uçak motoru olarak kabul edilebilir, ancak asıl uçak motorları gibi itki kuvveti oluşturacak bir tepki çıkışları yoktur. APU’lar gaz türbin motorlarına benzerler, ve daha çok elektrik ve basınçlı hava ihtiyacını karşılamak amacıyla kullanılmaktadır.

APU’nun ana görevlerinden birisi ürettiği basınçlı hava ile uçağın ana motorlarının ilk hareketi yapmasını sağlamaktır. Bu demek oluyor ki, APU çalışıyor, motorlar APU sayesinde aldığı hava ile ilk hareketi yapıyor. Gerekli devinim sağlandıktan sonra ise motorlara yakıt verilerek ateşleme sağlanır,ve motorlar tam olarak çalıştırılır.

Peki, nerededir bu yedek motorlar? APU, uçakların kuyruk bölümünde bulunur. Uçak yolculuklarımızda uçağa binerken ya da inerken uçak motorları çalışmasa dahi bir motor sesi duyarız. İşte o ses APU’nun sesidir. Ya da uçak yolculuklarımızda, uçak pushback yaptıktan sonra pilotlar motor çalıştırmaya başladıkları zaman kabin içinde aniden havanın kesildiğini hissederiz. Bu da yine APU’dan alınan bütün basınçlı havanın uçağın ana motorlarına aktarılırak çalıştırılması içindir. Sağ motor sonrası sol motor da APU’dan alınan hava ile çalışmaya başlar. Tüm motorların çalışması sonra, APU kapatılır.

Uçağın yerde olduğu sırada elektrik ihtiyacını gidermek, kalkış sonrası bir elektrik arızası durumu olduğunda azami seviyede elektrik ihtiyacını karşılamak, basınçlı hava üreterek asıl motorların çalışmasını sağlamak ve de kabin içi havalandırma ihtiyacını karşılamak APU’nun görevleridir. Aynı zamanda motorlardan birisi jeneratör arızası verirse onun yerine de APU kullanılabilir. Uçuş sırasında yaşanabilecek motor arızası durumunda da, APU ile elektrik ve hidrolik desteği sağlanabilir, motoru yeniden aktif etmek için APU’dan faydalanabilir, bu durum özellikle ETOPS(Extended range Twin Engine Operation Procedures)‘da gerekli olmaktadır. Uçak seyir halindeyken tüm bu görevleri uçağın ana motorları yerine getirir. O yüzden, uçak seyir halindeyken faal değillerdir. Zamanında yolcu uçaklarındaki APU’lar 10.000 ft üstünde çalışmazken, günümüzün gelişmiş teknolojili uçaklarında yüksek irtifalarda da çalışabilen APU’lar üretilmiştir.

APU gücü kokpitten ayarlanmaz, sadece APU’nun çalıştırılması yapılır. APU çalıştırmak için kokpit kabininde anahtarlama yapılır. APU’nun çalışması ile birlikte %95 üzerinde elektrik gücü sağlanabilir. APU’nun bir çalışma saati göstergesi vardır. Gösterge ekranındaki bilgiler APU’nun kendisine ait sıcaklık, devir sayısı, amper değeri gibi bilgilerdir. Aynı zamanda, bazı uçakların kokpit kabininde APU metre vardır.

APU’ların ortama 300 kg kadar bir ağırlığı vardır, bu da uçuş için oldukça büyük bir yüktür. Taşıma kapasitesi kısıtı ve ağırlığı sebebiyle fazla yakıt sarfiyatına neden olabilmektedir. Ayrıca APU’nun büyük gövdesi kargo bölümünde de fazlaca yer işgaline sebep olmaktadır. Bu da havayolu şirketleri açısından maliyetleri artıran durumlardır. Bu yüzden APU üreticilerinin uçak üreticileri ile koordine bir şekilde çalışması tavsiye edilir. Böylece yakıt ekonomisi, ağırlık ve güvenilirlik parametreleri açısından havayolu işletmeleri için tasarruf sağlayan ve maliyet avantajı getiren bir üretim sağlanabilir. Daha küçük, çok daha ekonomik ve daha operasyonel bir APU elde etme çalışmaları sonuçlandığı takdirde, APU kullanımı çok daha fazla önem kazanacaktır.

Her uçakta mutlaka APU çalışma zorunluluğu yoktur. APU’nun çalışmaması durumunda, gidilecek destinasyondaki hava meydanında yer destek ekipmanlarının uygunluk durumu kontrol edilir. Peki, nedir bu yer destek ekipmanları? İngilizcesi Ground Support Equipment olarakta geçen yer destek ekipmanları GPU ve ASU gibi teçhizatların genel adıdır. Bu teçhizatlar, APU’ların kullanılamadığı zamanlarda, yerden enerji ve hava tedarik ederek uçakların çalıştırılmasını sağlamaktadır. Bu yüzden, operasyon sırasında APU arızalı uçağı bir hava meydanına göndermeden önce ilgili meydan yetkilileri ve dispeçer aracılığı ile iletişim kurularak GPU ve ASU’nun olup olmadığı, varsa bile faal olup olmadığı öğrenilir. Eğer ki, GPU ve ASU faal ise uçak söz konusu meydana APU arızalı olarak gönderilebilir. Operasyonel açıdan bakıldığında özellikle yaz mevsiminde yüksek sıcaklıkların hâkim olduğu destinasyonlara uçulacaksa eğer, bu meydanlar için yine de APU olan uçakların ataması yapılması tavsiye edilir. Çünkü yolcu konforu açısından memnuniyet sağlayacaktır. Başka bir durumda ise APU’da en çok rastlanan arızalardan biri Bleed arızasıdır (Hava sistemindeki arıza). Böyle bir durumda da APU’dan elektrik sağlanması mümkündür, uçak yerde iken GPU’ya ihtiyaç olmayacaktır.

Peki, nedir bu GPU ve ASU? GPU, Ground Power Unit’in kısaltmasıdır. Uçaklara harici elektrikli güç sağlar. ASU (Air Start Unit) ise motorların çalıştırılması için gerekli basınçlı havayı sağlar. Uçak APU’su arızalı olduğu durumlarda kullanılır. Kısacası, APU’nun faal olmadığı ya da tercihen kapalı olması durumunda, uçak sistemleri için ihtiyaç olan elektrik enerjisi GPU sayesinde sağlanırken, ASU’da motorları çalıştırmak için gerekli olan havayı sağlayacaktır.

Eğer ki uçak GPU talep ederse, mutlaka kaptana ASU ve ACU ihtiyacı sorulmalıdır. ACU ise iklimlendirme desteği veren yani uçağın soğutulması ve ısıtılması amacı ile kullanılan yer ekipmannıdır. Burada önemli nokta ise kaptan ile operasyon öncesi hangi motorun önce çalıştırılacağı hakkında detaylı brifing yapılması gerekir. Ona göre uçak altında ekipman konumlandırılması yapılır.

Kaptan “Ready for ground air” veya “Give pressure” komutu verir ve ardından headset personeli, postabaşına ASU’nun çalışması için onay işareti yapar. Kaptan “Remove ground air” komutu verdiğinde ise, headset personeli, postabaşına ASU’nun kapatılması için işaret verir.