Kara Kutu Nedir ve Ne İşe Yarar?

Kara kutu, İngilizcede “Flight Recorder” olarak geçer, anlamı uçuş veri kaydedicisidir. Bu cihazlar, kazaların veya diğer olağandışı olayların analizini yapar. İşin özü, kara kutu kokpit konuşmalarını ve uçakla ilgili bilgileri kaydeder. Büyük çarpışmalar ya da olağanüstü kazalar gibi her türlü koşula rağmen tüm konuşma kayıtlarını ve bilgilerini dayanıklı yapısı sayesinde günlerce koruyabilir.

Kara kutular her uçakta bulunması zorunlu olan cihazlardır. Ticari uçaklardaki kara kutular su içinde bile 90 gün sinyal iletme özelliğine sahiptir.

Kara kutular aslında uçuş veri kaydedicisi (FDR) ve kokpit ses kaydedicisi (CVR) olarak iki işlevsel cihazdan oluşur. FDR; hava hızı, rakım, yön, dikey hızlanma, yalpalama gibi temel uçak koşullarının yanı sıra aletlerin okuması ve çevre koşulları gibi birçok değişkeni de kaydeder. FDR sistemi, araştırmacıların bir kazanın pilot hatası, çevresel bir olay (hızlı rüzgar değişimi gibi) veya bir uçak sistemi probleminden kaynaklanıp kaynaklanmadığını belirlemelerine yardımcı olabilir. Ayrıca, bu veriler uçak sistemi tasarım iyileştirmelerine ve uçaklar yaş aldıkça potansiyel zorlukları tahmin etme yeteneğine de katkıda bulunmuştur.

CVR ise uçağın kokpitindeki mürettebat üyeleri arasındaki sözlü iletişimi ve radyo ile ses iletimlerini kaydeder. Oldukça hassas bir kaydedicidir, bu yüzden kokpitte duyulabilen uçak sesleri de kayıt cihazına takılır.

Aslında kara kutular yeni bir teknoloji değildir. Hatta yapısı ve kullanılışı bakımından demode bile görülür. Milyonlarca kilometre uzaklıktaki Mars’a uzay aracı gönderilen bir çağda, kara kutu da kullanılan teknoloji oldukça çağ dışı bile kabul edilebilir. Ancak yine de, kara kutu etkin ve de gerekli bir cihaz olmaya devam etmektedir. Son 25 saatteki uçağın tüm veri bilgileri ve kokpitteki son 2 saate dair tüm konuşmalar kara kutu tarafından kaydedilir.

Kara kutular ilk olarak 1950’lerde tanıtıldı. Birçok birinci nesil kara kutularda, metal folyo kullanılırdı ve bir uçağın arka ucuna takılan çarpışmadan kurtulan bir kutuya yerleştirilirdi. 1965’ten başlayarak, kara kutular parlak turuncu veya parlak sarıya boyanması gerekiyordu, çünkü bu renkler bir çarpışma yerinde bulunmasını kolaylaştırırdı. Daha fazla veri kaydetme gereksinimi arttıkça, ikinci nesil kara kutular 1970’lerde tanıtıldı, ancak daha büyük miktarlarda gelen sensör verilerini bunlara işleyemediler. İkinci nesil kara kutularda, ses kayıt bandına benzer bir bant kullandılar. Bant 300 ile 500 ft uzunluğundaydı ve 25 saate kadar veri kaydedebilirdi. Çarpmaya karşı korumalı bir muhafazaya monte edilmiş bir kaset cihazında saklanırdı. 1980’lerin sonlarında FAA kuralları değiştirdi ve birinci nesil kara kutu kullananların dijital kayıt cihazlarıyla değiştirilmesini öne sürdü. Böylece artık, dört motorlu bir uçak 25 saate kadar 11 çalışma parametresi kaydedebiliyordu.

En modern kara kutu sistemleri ise bir acil durum bulucu vericisi (ELT) içerir ve su altı kazası durumunda bile konum tespit etmeye yardımcı olmak için bir sisteme sahiptir. Kayıt cihazı suya daldırıldığında “pinger” adı verilen bir cihaz otomatik olarak etkinleşir. Ancak pille çalıştıkları için aktarımları yalnızca sınırlı bir süre devam eder.

Peki, kara kutular nerede saklanır? Kara kutuların olağanüstü durumlarda dahil sağlam kalması gerekmektedir. Bu yüzden uçağın herhangi bir çarpışma ya da kaza durumunda en az etkiye maruz kalan bölgesinin tercih edilmesi gerekecektir. Bu yüzden kara kutular genellikle bir çarpışma durumunda en az etkiye maruz kalan uçağın kuyruğunda taşınır.

O halde, kara kutuların şeklini merak edenler burada mı? Sanırım pek çok kişi kara kutuları ilk duyduklarında akıllarında siyah renkte radyo boyutunda demir kaplı elektronik cihazlar canlandırmıştır. Ancak işin aslı, uçuş kaydediciler popüler olarak kara kutu diye anılmasına rağmen renkleri siyah değildir. Kara kutular “uluslararası turuncu” olarak bilinen oldukça görünür bir parlak kırmızı rengine boyanır. Ayakkabı kutusu büyüklüğünde ve yaklaşık 5 kilogram kadardır. Belli bir süre yapısı bozulmadan, çok yüksek sıcaklıklara bile dayanabilen bir yapıda olup oldukça sağlam tasarlanmıştır. Öyle ki, bu cihazlar uçaklara monte edilmeden önce pek çok güvenlik testinden geçerler. Yalnızca bu testleri geçebilen kara kutular uçaklarda kullanılır.

Kara Kutular dayanıklılığı sayesinde uçak kazalarının nasıl olduğunun aydınlatmasına ve kazalardan ders çıkarılmasına yardımcı olan bir cihazdır.           

Kara kutularda izlenen öğeler flap konumundan otomatik pilot moduna ve hatta duman alarmlarına kadar herhangi bir şey olabilir. Otoriteler tarafından, tüm zorunlu parametrelerin kaydedildiğini doğrulamak için yıllık olarak bir FDR doğrulama kontrolü de (okuma) yapılmaktadır.