Kokpitte Neden Bu Kadar Çok Düğme Bulunur?

Bu soruya cevap vermeden önce geçmiş yıllarda yaşanan bir haberi örnek gösterelim. Eylül 2011’de All Nippon Havayolları (ANA) yardımcı pilotu yanlış bir düğmeye basarak Boeing 737-700 uçağının 30 saniyede 1900 metreye alçalmasına neden oldu. Okinawa adasındaki Naha’dan, Tokyo’nun Haneda havaalanına seyreden uçakta yaşanan bu olaya ilişkin şirketin açıklaması – “Tuvaletten dönen kaptana kokpit kapısının kilidini açmaya çalışan yardımcı pilot, yanlışlıkla kokpit kapısı kilit anahtarı yakınındaki başka bir komut düğmesine bastığı” yönünde oldu. Yardımcı pilotun bu hatasındaki temel nedenin, kokpit kapısı düğmesi ve uçağın ani alçalmasına neden olan düğmenin yakınlığına bağlı olduğu gösterildi. İlginç bir haber değil mi? Şimdi aynı sezgiler içinde olabilir miyiz? Siz de kokpit kontrollerini tam bir kaos olarak görenlerden misiniz? Hele de ticari bir uçaktan bahsediyorsak, kokpit içinde yüzlerce düğme var. Üstelik her uçakta da farklı. Yani bir araba kullanmayı öğrenmenin aksine, bir uçak kullandığınızda bu her uçağı kullanabiliyor anlamına da gelmiyor. Bir pilotun farklı bir uçak türünü uçurmak için aşina olması gerekir, hatta bazı durumlarda tamamen yeni bir lisans alması zorunlu tutulur. Durum şimdi daha kaotik bir hal aldı değil mi? O halde işin aslını açıklayalım… Neden bu kadar çok düğme var? Kokpit kontrollerinin arkasındaki tasarım felsefesi nereden gelir?

İşin aslı, bir uçağın kontrolleri görüldüğü kadar karmaşık değildir, aksine bu durum sadece bizim için yabancı olmasından kaynaklanır. Kokpitteki tüm anahtarlar, kadranlar ve düğmeler çeşitli uçak sistemlerini kontrol eder ve evet maalesef ki her uçak farklı sistemlere sahiptir. Ancak bu bireysel kontroller sistem tarafından gerçekten mantıklı bir şekilde gruplanmıştır. İşi kafanızda basitleştirmek için şöyle söyleyebiliriz – “Uçaktaki kontrol düğmeleri tek bir şey yapar: Bir şeyi açmak veya kapatmak”. Yani kullanımları oldukça basittir, karmaşık görünmesine neden olan şey, çok fazla olmasıdır.

Aslında kaos gibi görünen bu gizemin çoğu üstteki düğmelerin karmaşasından çıkar. Ancak daha sonra daha fazla öğrenmeye başladıkça, daha az kullanılan tuşların birlikte gruplandığı görülecektir. Yani tüm bu düğmeler arasında işlevsel olarak bir gruplandırma da vardır. İşin özü bir pilot için tüm bu karmaşık sistem öğrendikçe artık çok karmaşık görünmeyecektir.

Ayrıca özellikle ticari uçak pilotları, simülatör ve uçaklarda binlerce saatlik eğitim ile son derece profesyoneldir. Uzun ve yoğun eğitim döneminden geçen pilotlar, en kötü senaryolara karşı bile tüm sistemlerin nasıl kontrol edileceğini, kokpitte düğmelerin nerede olduklarını ve neyin ne işe yaradığını öğrenirler, konularına fazlaca hâkimdirler. Ayrıca tıpkı bu haberdeki gibi düşük olasılık bir yanılgıya düşmeleri halinde bile uçakların uyarı mekanizmaları vardır. Bunun yanı sıra yer personeli de sürekli olarak tüm uçak hareketlerini gözlemlemektedir. Kısacası içiniz rahat olabilir.

Gelelim kokpitlerin bu tasarım hikâyesine…

Uçağın mucidi Wright Kardeşlerin ilk uçaklarındaki kokpit bölmesi, açık bir koltuk ve kumandayı sağlayan lövyeden oluşuyordu. Yıllar içinde teknolojinin gelişmesiyle uçaklar karmaşıklaştı, böylece kokpitler de bu durumdan sebeplendi. Önce kokpitin çevresi kapandı. Sonra karmaşık verilerin takibi için çeşitli saatler kokpite yerleştirildi. 1908’de, ilk hız saati ve altimetre kokpite konuldu. 1910’da basit bir telsiz ve 1912’de ise durum cayrosu tek tek kokpitteki yerini aldı. Kokpitteki büyük değişim 1980’lerde oldu. Bilgisayarların da icadıyla bu elektronik sistem uçaklarda da kullanıldı ve göstergeler tahtını ekranlara devretti. Kısacası bugün kokpitteki her bir düğme yıllar içerisinde pilotlara kolaylık sağlamak ve uçağın daha emniyetli seyretmesini imkân vermesi amacıyla sırayla yerleştirildi.

Ayrıca bildiğiniz gibi gökyüzünü farklı hızlarda ve irtifalarda paylaşan binlerce uçak var, pilotların ise bu yoğun gökyüzünde yolcuları olabildiğince güvenli ve emniyetli tutmak için bir dolu sorumluluğu var. Doğal olarak tüm bunların yönetilmesi için, ileri teknoloji düğmeler ve komutları barındıran duvardan duvara geniş bir panel ve ekranlara her daim ihtiyaç olacaktır!