Vorteks Nedir? – Vortex Effect

Gökyüzünde süzülen bir uçağın jet motorlarının arkasında, “contrails” olarak bilinen duman bulutlarını pek çoğumuz görmüşüzdür. Uçağın arkasında bıraktığı bu beyaz çizgiler aslında yapay bulutlardır, yani aslında bir tür yoğunlaşma izidir. Bunu canlı canlı gözlerimizle görmek mümkün.

• Uçakların arkasında beyaz izler neden oluşur?

Ancak gözlerinizle fark edemeyeceğiniz, her zaman görülemeyen şey ise her bir kanadın ucundan çıkan bir tür yatay hortum gibi salınan küçük girdaplardır. İşte bunlara vorteks denir.

Vorteks, uçakların arkasında bıraktıkları dağınık ve hızlı hareket eden hava kütlesidir. Havacılıkta vorteks efekt diye geçen bu terim uçağın kanadının altından geçen hava akımının yarattığı hava kütlesini ifade eder. Kesinlikle gözünüzde basite almayın. Neden diye soracak olursanız şöyle düşünün…

Uçaklar saatte 1300 kilometrelere varan bir hızla uçarlar. Gökyüzünde böylesine bir hız uçağın geçtiği alanda hava akımının seyredişini bozar. Vorteks Etkisine göre uçaklar havada bir değişim oluşturur, hızla geçerek arkasında bir girdap bırakır. Bu yüzden uçaklar arasında belli bir mesafe bırakılır. Yani uçaklar otomobiller gibi birbirine yakın mesafede seyredemez ve duramaz. Kalkış ve inişte de belli bir süre geçtikten sonra bir diğeri hareket eder. Emin olun eğer uçaklar arasında yeteri kadar mesafe bırakılmazsa, uçağın yarattığı hava bozumu arkasından gelen uçağı düşme noktasına kadar getirebilir.

Özellikle aynı uçuş yolunu paylaşan dar gövdeli küçük uçaklar için istikrarı daha fazla bozar. Direkt olarak bir uçuş tehlikesi oluşturur. Vorteks girdapların şiddeti, uçak ağırlığına, hızına ve kanadın yapısına göre değişmektedir. En çok vorteks etkisi yaratan uçak ise Boeing 757’dir. Bu geniş gövdeli uçağın arkasında seyreden bir uçak ilgili mesafeyi dikkatle korumak zorundadır.

Kanat uçlarının etrafındaki akış uçağın arkasından akarken, bir girdap oluşturur dedik. Bu girdaplar, içlerine giren uçakları devirecek kadar güçlüdür diye de belirttik. Bu tehlikenin yanı sıra kanatlarda oluşan bu girdaplar bir enerji kaybına da neden olur. Yani kanat uçlarında oluşan bu girdaplar, fazla yakıt tüketimine neden olur ve de uçağın daha uzun mesafede uçmasını engeller. Bu da havayolu şirketleri adına fazlaca yakıt sarfiyatı yani çok fazla giden para demektir.

Ayrıca bu girdapları her zaman göremeseniz bile hissedersiniz. Kanat ucundaki vorteksler, sarsıntılı bir uçuş yolculuğu deneyimlemenize neden olabilir. Bu da yolcu konforu üzerinde negatif bir etki demektir.

Vorteks etkisini azaltmak için uçak üretici büyük firmalar yeni tasarımlar geliştirmiştir. Bunlardan en önemlisi ise uçak kanat uçlarını kıvrık yapıda üretmektir. Kıvrık kanat uçları sayesinde kanat uçlarında oluşan girdaplar engellenir, hava akışı düzenlenerek sürükleme azaltılır, iyi bir performans artışı sağlanmış olur.  En önemlisi de risk ortadan kalkmış olur.

• Uçak kanatlarının uçları neden kıvrıktır?

Bir gün kanat uçları kıvrık olmayan düz kanat yapılı bir uçakta seyahat ederseniz, sakın endişelenmeyin. Eski uçakların çoğu düz kanat yapısına sahiptir, hatta bugün bile kıvrık kanatları olmayan uçaklar görmek mümkün… Kıvrık kanat ucu yapısı bir uçağın uçması için olmazsa olmaz değildir, daha ziyade uçuş verimliliğin artması için kullanılan ilave parçalardır. Kısacası telaşa kapılacak bir şey yok, kendinizi gökyüzünün derin maviliklerine bırakıp seyahatinizin tadını çıkarın 🙂

Kaynak:

• airspacemag.com/
• phys.org