Uçaklar Havada Yakıt İkmali Yapabilir mi?

Otobanda saatte 90 km hızla gidiyorsunuz ve arabanın yakıt göstergesinin boşalmak üzere olduğunu fark ettiniz. Hemen ilerinizde ise uzun bir hortumu olan bir tanker kamyonu var. Yolda hiç duraksamadan tankere yaklaşıyorsunuz.

Tankere yaklaşırken, arabanın ön çamurluğundan bir sonda yükseliyor. Ustalıkla manevra yaparak ve sondanın ucunu düzgün bir şekilde yerleştirerek, tanker kamyonundan gaz tankınıza yakıt akmaya başlıyor.

Şimdi tüm süreci 30.000 feetlik yükseklikte, saatte 300 milden fazla hızla, türbülansta, hatta gece şartlarında ve kötü havalarda yaptığınızı hayal edin. Üstelik başaramaz da yakıt biterse, yolun kenarına çekme olasılığının olmadığını da biliyorsunuz… Bu mümkün mü dersiniz? Yani, sizce havadayken uçaktan uçağa yakıt transferi yapılabilir mi?

Evet, mümkündür. Kaynaklara göre, bu konu ilk gündeme geldiğinde havada yakıt ikmali üzerine çok fazla ciddi tartışmalar olmuştur. Bunu gerçekleştirmenin zorluğu tartışıladururken, tanker uçaklar çıkagelmiştir.

Tanker uçaklar yüksek irtifalarda askeri jet uçaklarına yakıt ikmali yaparlar. Bu sayede askeri jetler daha uzun süre havada kalabilir ve özellikle savaş esnasında belli noktalara dönüp yakıt ikmali yaparak yeniden savaşta yer alabilir.

Anlayacağınız, havada yakıt ikmali, uçakların inmeden, uçuş sırasında yakıt almalarını sağlayan prosedürdür ve dünden bugüne standart bir operasyondur. Ancak dünyadaki hava kuvvetleri için zorlu ve kritik bir operasyondur. Hedefe giden yolda bir veya daha fazla iniş yapmak yerine, zaman kaybetmeksizin yola devam etmek askeri havacılıkta bir güç çarpanı sayılır.

Askeri havacılığın öncüleri, İngiliz bilim adamları ve askerleri desek yeridir. İngilizler, zamanında savaşların çehresini değiştiren sayısız icadın kaynağını bulmuşlardır. Tanklar, radarlar ve jet motorlar derken hepsi de İngiliz yeniliği sayesinde ortaya çıkmıştır.

Ancak bunların arasında en önemli buluş – kesinlikle yakıtı biten bir pilot için – havadayken uçaktan uçağa yakıt ikmali diyebiliriz.

İlk pratik uçaktan uçağa yakıt ikmali 1930’larda İngiliz havacılık öncüsü Alan Cobham tarafından geliştirilmiştir. Cobham ilk olarak, yakıt alıcı uçağa bir bağlantı sağlamaya yardımcı olmak için bir kıskaç mekanizması ekleyerek “döngülü hortum” sistemini bulmuştur.

1940’ların sonlarında, Birleşik Devletler Hava Kuvvetleri (USAF), menzil genişletme teknolojisinin bu erken sürümü için döngülü hortum sistemini erken benimseyenlerden olmuştur.

Peki, yolcu uçakları havada yakıt ikmali yapıyor mu dersiniz?

Maalesef, yolcu uçaklarında havada yakıt ikmali sistemi mevcut değildir. Çünkü yolcu uçakları için az da olsa risk içermektedir. Yolcu uçağı trafiğinin yoğun olduğu bir ortamda tanker uçaklarının yolcu uçaklarının arasına tırmanması ve yakıt transferi yapması oldukça zorlayıcı olacaktır. Ayrıca, yakıt ikmali hava koşullarına da bağlıdır. Türbülansın yoğun olduğu veya kötü hava koşullarının hâkim olduğu bir havada yakıt ikmali yapmak bir hayli zordur. Bu yüzden meteorolojik değişkenlerden daha az etkilenme olması adına uygun hava koşulları ve uygun irtifa seçilmelidir. Tüm bunları yolcu uçaklarının operasyonuna uyarlamak zaman kaybettirecek ve riskli olacaktır.

Havada yakıt ikmali asker uçaklar için kullanılan bir yöntemdir. Askeri havacılıkta havada yakıt ikmali yapmanın en önemli amacı da uçakların daha fazla silah yükü veya savaş malzemesi ile kalkabilmesi, aynı zamanda zaman kaybetmeksizin uzun süreler havada kalıp hedef destinasyonlara gidip gelebilmesidir.

Peki, Türk Silahlı Kuvvetlerinin tanker uçakları var mıdır?

Elbette ki Türkiye’de de Hava Kuvvetleri envanterinde beş tane Boeing 707  tipi tanker uçağı bulunur. Askeri adı KC-135’tir. Uçaktan uçağa yakıt ikmali yaparak uzun süredir başarı ile kullanılmaktadır.

Havada yakıt ikmalinin zorlukları nelerdir?

Havada yakıt ikmali yaparken uçaklar belli irtifa ve hızda hareket eder. Her yakıt alıcı uçak için bir irtifa ve hız aralığı vardır. Bu nedenle, tanker uçaklar hızlanarak veya yavaşlayarak yakıt alıcı uçağın hızına uymalıdır. Ayrıca yakıt ikmali için yüksek irtifalar tercih edilir, çünkü olası bir yakıt sızıntısı olursa, yakıtın buharlaşması için gereken irtifa aralığı sağlanmış olmalıdır. Alıcının maksimum irtifası, tankçıyı daha düşük bir irtifada uçmaya da zorlayabilir. İşin özü, havadayken hız ve ağırlık, hem yakıt alıcı uçak hem de tanker uçak için zorlayıcı faktörlerdir.

Kaynak:

• aircraftcompare.com
• edition.cnn.com
• hurriyet.com – Uğur Cebeci “Gökyüzünün Yakıt Tankerleri”
• Menderes Çakıcı – “Havada Kalan Sorular”