Jet Lag Nedir?

Jet Lag, genellikle uzun süren uçuşlar sonrasında ortaya çıkar. En basit anlamda vücut biyolojik saatinin seyahat edilen ülkenin yerel saatiyle uyuşmaması nedeni ile yaşanan bir rahatsızlık olarak adlandırılır. Jet Lag yaşandığında yorgunluk, uykusuzluk, ishal, uyuşukluk, dikkatsizlik ve sindirim sorunları ortaya çıkabilir. Ancak tabii ki en bilinen etkisi direkt olarak uyku bozukluğudur. Ne kadar çok saat dilimi geçilirse jet lag belirtileri maalesef o kadar ağır olacaktır. Belirtiler genelde destinasyona vardıktan sonra 12 saat içinde kendini gösterecektir.

Peki jet lag nasıl olur? İstanbul’dan Singapura uçacak bir yolcu, İstanbul’da 02:00’de havalanır ise 10 saat süren uçuş sonunda 12:00’de oraya varması gerekmektedir. Ancak Singapur’la İstanbul arasındaki 5 saatlik zaman farkı da eklenince, Singapur’a varış saati 17:00 olacaktır. Bu durum jet lag yaşanmasına neden olma olasılığı çok yüksektir.

Araştırmalara bakıldığında jet lag batıdan doğuya doğru olan seyahatlerde ve gündüz uçuşlarında daha çok görülür. Ayrıca yaş aldıkça jet lag riski de artmaktadır. Bu da tamamen genç vücudun yaşlı bir vücuda göre ani biyolojik değişimlere çok daha hızlı ayak uydurmasından kaynaklanır.

İnsan vücudunun biyolojik ritmi 24 saattir, buna sirkadiyen ritim de denilir. Günlük yaşamda ki adı aslında biyolojik saattir. Bu biyolojik saate göre, Vücut geceleri uykuyu tetikler veya sabahları vücut ısısını yükselten hormonları salgılayarak uyanmayı sağlar. Yani aslında bazı biyolojik fonksiyonların tıkır tıkır çalışmasına destek olur. Jet lag olma durumu bu rutinin bozulduğu durumlarda ortaya çıkar. Tıpta buna “sirkadiyen ritim bozukluğu” denir. Sirkadiyen ritim bozukluğu kesinlikle bir hastalık değildir, tamamen geçici bir durumdur.  Bu geçici durum kısa sürede de geçebilir ancak uzun süreli jet lag durumu da yaşanabilir. Jet lag için hali hazırda ortaya konulmuş kesin bir tedavi yöntemi bulunmamaktadır. Yalnızca jet lag etkisini en aza indirme amacıyla bazı öneriler geliştirilmiştir. Peki, nedir bu öneriler?

Farklı zaman diliminde bir destinasyona seyahat edilecekse birkaç gün önceden oranın zaman dilimine göre biyolojik ritim değiştirilebilir. Seyahatten önceki gün alkol, kafein gibi uyarıcı etkileri yüksek maddelerin tüketilmemesi önerilir. Eğer ki yapılabiliyorsa, uçak saati seçiminde stratejik davranılması yani akşam saatlerinde iniş yapan uçuşların tercih edilmesi tavsiye edilir. Böylece hemen güne atılmak yerine uyku düzenini ayarlamak için vakit olacaktır. Gündüz saatlerinde uyanık kalmak da jet lag etkisini minimize edecektir. Son olarak  ise uçakta uyuyarak farklı bir zaman dilimine ayak uydurmak mümkündür. Her ne kadar uçak gürültüsü, konforsuzluk ve düşük ısı uykuya dalmayı zorlaştırsa da uçaktaki düşük basınç kan dolaşımına daha az oksijen iletilmesine neden olarak kişiyi yorgun bırakır ve uykuyu tetikler.

Peki, jet lag nasıl geçer? Jet lag etkisini azaltmak için en etkili yöntem güneş ışığı ya da ışıklı ortamlarda bulunmak olabilir. Eğer ki, uyku halinin önlenmesi isteniyorsa ışık uyanık kalmayı sağlayacaktır. Uyku halinin gelmesi isteniyorsa ses uyarıcılar kapatılıp gerekirse uyku maskesi ve kulak tıpası kullanılması önerilir. Uyku zamanından önce vücut tatlı uyku hormonu olarak da geçen melatonin salgılar. Kabak, brokoli, salatalık, mantar, domates gibi melatonin salınımını tetikleyen yiyecekler tüketilirse de vücutta bir rahatlama oluşacak ve uyku hali yaratılacaktır.