Thrust Reverser Nedir?
Modern uçak frenlerinin çoğu normal koşullarda yeterli olsa da, pistler buzlandığı veya karla kaplı olduğu zaman, uçağı durdurmak için ek bir sisteme ihtiyaç vardır. Tam da böylesi zorlu koşullarda uçağın iniş mesafesini azaltmanın basit ve etkili bir yolu da, egzoz gazı akışının yönünü tersine çevirmektir. İşte bu amaçla uçuş sırasında hava hızını azaltmak için Thrust Reverser kullanılır.
Thrust Reverser aslında birçok jet uçağın kritik bir bileşenidir. İniş sırasında daha hızlı yavaşlamayı sağlar. Yani uçakların iniş sonrası, en kısa zamanda yavaşlama ve kısa mesafede frenleri aşırı kullanmaksızın durabilmesi için, kullanılan bir sistemdir.
Çalışma prensibi olarak, uçağın ileri hareketine karşı hareket ederek, motorların sağladığı itiş gücünün yönünü tersine çevirir. Böylece itiş gücünün yönündeki ters çevirme sistemi, uçağın teker koymasını takiben yavaşlamasına yardımcı olur. Bu da, frenlerdeki aşınmayı azaltır ve iniş mesafelerini kısaltır.
Kısacası, thrust reverserlar bir uçağın emniyetli inişi ve performansı için temel kabul edilir. Uçakların hem çok daha kısa bir süre içerisinde durmasını, hem de iniş takımlarında bulunan fren mekanizmasının üzerine binen yükün azaltılmasını sağlar.
Peki, Thrust Reverser Nasıl Çalışır?
Thrust reverser çalışma prensibi hidrolik sistemine benzetilir. Bu sistemin çalışması, motorun egzoz gazlarının yaklaşık 135º sapması ile gerçekleşir. Açı 90º’den ne kadar büyükse o kadar iyi verim alınır. Thrust Reverser’lar egzoz gazlarını ters yönde saptırır, böylece ek bir frenleme kuvveti sağlayarak uçağın hareket yönünün tersine bir yönde kuvvet oluşturur. Normal şartlarda inişten sonra yavaşlamak için, uçak motorunun kendisi ters yönde çalışmaz. Onun yerine motorların egzoz çıkışları kapatılarak, egzoz gazı akışının yönü 40-60 derece değiştirilir ve böylece ters yönde bir kuvvet oluşturulur, buda uçakta frenleme sağlar. Yani, olay motorun fan hava akışının yönünü tersine çevirmekten ibarettir.
Thrust reverse’leri belirli şartlar altında çalıştırılabilir. Uçuş esnasın çalıştırıldığı zaman uçağa aniden stall durumuna sokabilir ve de uçak motoruna zarar verebilir. Uçak piste tekeri koyduğunda kokpitten pilot tarafından start verilerek Thrust Reverser sistemi devreye girmektedir.
Thrust Reverser’lar uçağın yavaşlamasına ek olarak, gürültü azaltma, yangın ve yıldırımdan korunma ve iç-dış sıcaklık farklılıklarının yönetimi gibi temel işlevlerden de sorumludur.
Thrust Reverser Kullanımı
Thrust Reverser sistemleri en çok yolcu uçaklarında ve büyük kargo jet uçaklarında bulunur. Askeri uçaklar gibi bazı uçaklar bu sistemi havada dik inişler yapmak için kullanabilir. Thrust Reverserlar’ın önemi frenlemenin kritik olduğu anlarda yani buz veya kar mevcudiyetinde büyük ölçüde artar. Çünkü bu sistemler acil durumlarda ilave güvenlik sağlarlar, sadece frenleme yeteneğini değil aynı zamanda yön kontrolünü de geliştirirler.
Bu arada, Thrust Reverserler’ın inop yani kullanılamaz olduğu durumlarda da uçak piste iniş yapabilir. Ancak bu durumlarda uçağın ineceği pistin yeterli uzunlukta olması ve de herhangi bir kontaminasyon dolayısı ile kaygan olmaması gerekmektedir. Bunun yanı sıra thrust reverser’ı çalışmaz durumda olan bir uçak için ineceği destinasyonda gerekli performans hesaplarının yapılıp uçağın ağırlık konusuna da dikkat gösterilmesi gerekmektedir. Aksi halde, ağır bir uçakta durma mesafesini artıracağından iniş periyodunu riskli hale getirebilir.
Kaynak:
- blog.crouzet.com
- engineering.purdue.edu
