TORA TODA ASDA LDA Nedir?

Bu yazıda, pistlerin farklı uzantılarını analiz edeceğiz. Clearway, Stopway, TORA, TODA, ASDA ve LDA nedir, bunları inceleyeceğiz. Her birinin uçakların emniyet operasyonlarına nasıl hizmet ettiğine ilişkin bilgi vereceğiz. Tanımsal olarak biraz kafa karıştırıcı olsa da aralarındaki ilişkiyi gösteren şekiller, konuyu anlamanıza yardımcı olacaktır.

Öncelikle “Pist Nedir?”

Pist – Runway

ICAO’ya (Uluslararası Sivil Havacılık Birliği) göre, pist “hava araçlarının iniş ve kalkış yapması için kullanılan dikdörtgen şeklindeki alan” olarak tanımlanmaktadır. Pistler asfalt, beton veya her ikisinin karışımı gibi belirli malzemelerden yapılabilir. Öte yandan bazı hava alanlarında pistler çim, çakıl, buz, kum veya tuz gibi doğal bir yüzeyden de yapılmış olabilir. Genellikle pist uzunluğu metre olarak verilir. Ancak bu zorunlu bir kural değildir, Kuzey Amerika’da pist uzunlukları feet cinsinden verilir.

CLEARWAY

Clearway, pistin sonundan itibaren, pist orta hattının her iki tarafına en az 75 metre genişliğinde olan temiz veya temizlenmiş boş arazi bölümüdür. Aşma sahası ya da aşma uzantısı olarak da geçer. Havalimanı otoritelerinin kontrolü altında merkezi bir konumda yer alan clearway’in genişliği 152 metreden daha az olamaz. Pistin ucundan, yukarı eğimi % 1.25’i aşmaz. Eşik ışıkları haricinde hiçbir nesne veya arazinin çıkıntı yapmadığı bir düzlem olarak ifade edilir. Clearway, Climb Path tırmanış eğrisinin sağlanabileceği, kalkış mesafesine ilave edilen bir uzantıdır. Kalkıştan vazgeçilmesi durumunda kullanılan bir saha değildir. Kara veya su üzerinde belirlenmiş dikdörtgen bir sahayı ifade eder.

STOPWAY

“Durma Yolu” olarak da geçer. Kalkış pistinin ötesinde, pistten daha az geniş olmayan ve merkezi pistin merkez hattının uzantısına dayanan, kalkış sırasında kalkışını iptal etmek zorunda kalan uçakların yapısal hasar görmesini önlemek için hava alanı otoritesi tarafından belirlenmiş sahadır. Dayanıklılığı pist dayanıklılığındadır. Stopway, sadece kalkış hesaplamalarında göz önüne alınır.

CLEARWAY VE STOPWAY’I ŞU GORSELLE DAHA NET ANLATABILIRIZ

TORA (Take-Off Run Available)

Türkçe’de “Kalkış Koşusu İçin Mevcut Mesafe” olarak geçer. Aslında, bir uçağın kalkış hareketine uygun pist uzunluğu olarak tanımlanır. Kalkan bir uçağın, yerdeki koşusu için mevcut ve elverişli olarak ilan edilen pist uzunluğudur. TORA, STOPWAY veya CLEARWAY’i içermez. Take-Off Run mesafesi kullanılan pistin %15’i kadar daha kısadır. Diğer bir deyişle Take-Off Run uzunluğunun %115’i kullanılan pist uzunluğudur (Runway).

TODA (Take-Off Distance Available)

Türkçe’de “Mevcut Kalkış Mesafesi” olarak geçer. TODA, mevcutta bir aşma sahası varsa, bunun kalkış için koşu mesafesine eklenmesiyle oluşan mesafedir. Ancak herhangi bir aşma sahası yoksa, TODA TORA ile aynıdır.

TODA = TORA + Clearway

ASDA (Accelerate-Stop Distance Available)

Türkçe’de “Hızlanma-durma mesafesi uygundur” diye geçer. TORA ve STOPWAY toplamı olarak tanımlanır. Herhangi bir nedenle kalkışı iptal eden uçakların pistten çıkması durumu için hazırlanmış yüzeydir. STOPWAY bulunmayan pistlerde TORA ASDA’ya eşittir. ASDA, uçağın kalkışa başladığı noktadan V1 süratini elde edinceye kadar, kat ettiği mesafe ve V1 süratinde motorlardan birini kaybetmesi durumunda kalkıştan vazgeçerek, kalkışa başladığı nokta ile tamamen durdurulduğu nokta arasındaki mesafedir.Bu uzunluk; Pist Uzunluğu + Stopway uzunluğundan fazla olamaz.

ASDA=TORA+Stopway

LDA (Landing Distance Available)

Türkçe’de “İniş Mesafesi Mevcuttur” diye geçer.  Bir uçağın pist başında 50 feet yükseklikten alçalıp iniş sonrasında durabileceği mesafedir. Yer değiştirmiş bir eşik varsa, LDA yer değiştirmiş eşiğin başından başlar. LDA hesaplanırken, STOPWAY kesinlikle kullanılmaz.

Uçakların kalkışı genellikle şu sebeplerden dolayı tahditlenir;

• Pistin kısa, eğimli,ıslak ya da manialı olması sebebi ile performans tahdidi (Performance Limited)
• Yapısal tahdit (Structural Limited)
• Pist mukavemeti ya da eğimi kaynaklı iniş ağırlığı tahditi (Landing Weight Limited)
• Yakıtsız maksimum ağırlığın fazla gelmesi (Zero Fuel Limited) 

Bu nedenlerin birinden dolayı, yukarıdaki TODA, ASDA gibi ifadelerin sonuna –R geliyor ise, bu Required anlamındadır, yani “hesaplanan” değeri ifade eder. ASDA ile yola başlanır ve bu tahditlerden dolayı yayınlananın dışında geçerli olan değerler hesap edilir. Bu hesaplanan yeni değerler ASDR diye ifade edilir. Tabii ki Required değerler Available değerlerden her zaman daha limitli yani daha küçük olmak zorundadır (örn. LDR<LDA).

CLEARWAY, STOPWAY, TORA, TODA, ASDA & LDA hakkında bilgiler ve ilgili pistler için detaylar Havaalanı Bilgi Yayınları (AIP) veya Jeppesen Chartlar’dan edinilebilir. Bu uzunluklar ve değerler havaalanı otoritesi, hava trafik kontrolörleri ve pilotlar için oldukça önemlidir. Farklı kategorilerde çeşitli uçak tiplerine göre hepsinin ayrı ayrı minimum gereksinimleri vardır. Hava trafik kontrolörü sağlıklı bir trafik yönetmek ve emniyeti sağlamak için piste ilişkin tüm uzunlukları bilmelidir.

Kısacası, havacılıktaki tüm teknik detaylar, kurallar ve düzenlemeler öncelikle bir amaca hizmet eder – “Emniyet”